Ιστορική αναδρομή στις προεκλογικές αφίσες της Ελλάδας

Η λέξη αφίσα προέρχεται από το λατινικό affixus που σημαίνει επικολλημένα- καρφωμένα. Η αφίσα εκτός από ένα επικοινωνιακό μέσο που χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια αποτελεί και πηγή ιστορικών πληροφοριών, ιδιαίτερα στην εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας του τόπου μας. Σύμμαχος της πολιτικής αφίσας είναι ο αφισοκολλητής, ο οποίος συνήθως ήταν από τους θερμόαιμους οπαδούς του κάθε κόμματος.

Ιστορικά τοποθετούνταν σε χώρους όπου σύχναζαν άνθρωποι όπως τα καφενεία, πολυσύχναστους δρόμους, ήταν αναρτημένες ακόμα και σε γαϊδούρια και μετέπειτα σε αυτοκίνητα.

 

Ιστορίες με λουλούδια, ενίοτε και λάσπη, με μικρά παιδιά και αρχαίες Θεές, τσολιάδες και σανδάλια, φαντασία και… photoshop. Το κεφάλαιο «προεκλογική αφίσα» είναι πολύπτυχο και ανεξάντλητο.

Στην πορεία των χρόνων εξελίχθηκε σε σταθερό εργαλείο των κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο, όσο κι αν στο πέρασμα του χρόνου, άλλαξε η μορφή, η αισθητική και η φυσιογνωμία της.

Άλλοτε κωμικές, άλλοτε ευφάνταστες κι άλλοτε απόλυτα γκρίζες, οι προεκλογικές αφίσες έχουν γράψει τη δική τους ιστορία. Ας θυμηθούμε ένα κομμάτι της ιστορίας τους και κάποια χαρακτηριστικά δείγματα από την εξέλιξή τους στο πέρασμα των εποχών και των εκλογικών αναμετρήσεων.

Η πρώτη πολιτική αφίσα εμφανίστηκε το 1850 από τους επτανήσιους Ριζοσπάστες

Στην περίοδο μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο, στις αφίσες παρατηρείται η συμβολική εικόνα, τα έντονα χρώματα και τα συνθήματα ενώ η προπαγάνδα είναι εμφανής, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των δημοψηφισμάτων.

Από την δεκαετία του 1950 και μετά, αρχίζουν να δημιουργούνται αφίσες πιο στοχευμένες, με τις προσωπογραφίες να συνεχίσουν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο και με καυστικά σχόλια.

Μια από τις πιο συζητημένες, είναι αυτή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που κυκλοφορεί η ΕΡΕ, με τη φωτογραφία του σε πατρική πόζα με το χέρι υψωμένο και το χαρακτηριστικό «Ο εθνικός ηγέτης» να ολοκληρώνει τη σύνθεση. Έκτοτε τον ακολούθησε ο χαρακτηρισμός «εθνάρχης».

Χαρακτηριστική αφίσα είναι και αυτή του ΠΑΜΕ, που καλεί το λαό -στην προκειμένη περίπτωση τη νοικοκυρά- να «μαυρίσει» την ΕΡΕ.

Οι δρόμοι συνεχίζουν να πλημμυρίζουν από αφίσες

Οι προπαγανδιστικές αφίσες στην περίοδο της διδακτορίας

Οι αφίσες δεν έλειψαν την περίοδο της δικτατορίας. Αντιθέτως, επιστρατεύθηκαν ως εργαλείο του καθεστώτος για να κατευθύνει τους πολίτες και απεικόνιζαν συνήθως εθνικά σύμβολα και στερεότυπα, όπως στρατιώτες και εύζωνες. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές είναι η προπαγανδιστική αφίσα που εκδόθηκε λίγους μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας την 21η Απριλίου που έδειχνε έναν τροχονόμο να οδηγεί στο σωστό δρόμο της δεξιάς και του τσολιά.

Αφίσες αντίστασης στην εξουσία

Παράλληλα, βεβαίως, με την δικτατορία άρχισε να οργανώνεται κι ένα αντιδικτατορικό κίνημα. Οι πρώτες, παράνομες τότε, αφίσες ήρθαν από την οργάνωση Ρήγας Φεραίος, που καλούσαν για αντίδραση και αντίσταση, με ελάχιστο κείμενο και έντονη την παρουσία του κόκκινου.

Χαρακτηριστική είναι αυτή που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1969, με αφορμή το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Στίβου που έγινε στην Αθήνα, και εμφάνιζε έναν δισκοβόλο, με δεμένα χέρια, έτοιμο για ρίψη.

Η επταετία της δικτατορίας και η εξέγερση του πολυτεχνείου απέδειξαν τη σημασία της πολιτικής αφίσας.

Το ξίφος και ο τσολιάς

Η παραδοσιακή Ελλάδα του τσολιά συναντά την αρχαία Ελλάδα των θεών σε αυτή την ευφάνταστη προεκλογική αφίσα του 1974. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι το ξίφος που ο τσολιάς (λαός) δίνει στη θεά Αθηνά για να προστατεύσει την τιμή και την ελευθερία των Ελλήνων! Ο συνδυασμός (τσαρούχι – θεά Αθηνά) προφανώς έπιασε στη συνείδηση των ψηφοφόρων, καθώς ο Καραμανλής θριάμβευσε στις εκλογές, όπου κυρίαρχο ρόλο βέβαια έπαιξε και το ιστορικό σύνθημα: «Καραμανλής ή τανκς».

Η έκρηξη της πολιτικής αφίσας

Μετά το 1974 παρατηρήθηκε έκρηξη των πολιτικών αφισών εφόσον έγινε και η νομιμοποίηση των πολιτικών κομμάτων. Ο ιδεολογικός χαρακτήρας των κομμάτων είναι εμφανής στις αφίσες τους.

Την δεκαετία του 1980 η πολιτική διαφήμιση επηρεάστηκε πολύ από την είσοδο της τηλεόρασης. Τότε εγκαταλείπεται η ζωγραφική στις αφίσες και εγκαινιάζεται η χρήση του φωτομοντάζ. Εκείνη τη δεκαετία εμφανίζονται πολλές καινούργιες διαφημιστικές εταιρίες στον ελλαδικό χώρο.

Η ώρα της αλλαγής

Στις αρχές του ’80, ξένες διαφημιστικές εταιρείες έρχονται στην Ελλάδα για να φέρουν μαζί τους κι έναν καινούριο αέρα στην προεκλογική διαφήμιση, μέσα από νέες τεχνικές, αισθητική και ιδέες.

Η ώρα της αλλαγής και στις αφίσες σημαίνει το 1981.

Το ΠΑΣΟΚ μετέχει στον προεκλογικό αγώνα με μια πληθώρα ευφάνταστων συνθημάτων και αφισών, οι οποίες… μοιράζουν λεφτά, εξαφανίζουν τη γραφειοκρατία, προσφέρουν ευκαιρίες στους νέους και καταφέρνουν να το ταυτίσουν στη συνείδηση των ψηφοφόρων με την έννοια της αλλαγής.

Οι αφίσες πλέον χρησιμοποιούν σλόγκαν κομματικά και φωτογραφίες.

Τα χρώματα είναι προσεγμένα και τα μηνύματα που περνάνε είναι καλά σχεδιασμένα καθώς το προϊόν που πουλάνε οι εταιρείες διαφήμισης είναι οι πολιτικοί. Το λογότυπο του κάθε κόμματος γίνεται η μάρκα της «εταιρείας κόμματος».

Στις υπηρεσίες της αρνητικής διαφήμισης

Μετά το 1985 ξεκινάει ο «πόλεμος» των δύο τότε μεγάλων κομμάτων όπως φαίνεται και στις παρακάτω αφίσες.

Το 1985 θεωρείται η πρώτη χρονιά εμφάνισης της αρνητικής διαφήμισης στην πολιτική αφίσα της προεκλογικής περιόδου, αλλά και η χρονιά που η αφίσα που μένει στην ιστορία είναι αυτή ενός μικρού κοριτσιού με ένα μπουκέτο λουλούδια.

Το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιεί σε προεκλογική αφίσα του τη φωτογραφία μιας μικρής, που ποζάρει χαμογελώντας δίπλα σε χρωματιστά λουλούδια, εισάγοντας για πρώτη φορά μια συνήθεια που σημείωνε επιτυχία στην Αμερική και στα ελληνικά δεδομένα. Το ίδιο κοριτσάκι, η πεντάχρονη τότε, Γιάννα, εμφανίζεται στην κεντρική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στο Σύνταγμα, όπου του προσφέρει ένα μπουκέτο λουλούδια και μένει στην ιστορία ως «το κορίτσι της Αλλαγής».

Στις υπηρεσίες της αρνητικής διαφήμισης

Ν.Δ. ανακαλύπτει και αξιοποιεί το νέο εύρημα της αρνητικής διαφήμισης, με αφίσες που απεικονίζουν λουκέτα επιχειρήσεων ή βασικά προϊόντα με τιμές στα ύψη, περιγελούν τα συνθήματα του ΠΑΣΟΚ και καλούν τον ψηφοφόρο με σύνθημα: «Κάνε κάτι τώρα».

Η Ν.Δ. στην αρνητική της διαφήμιση, παρουσίαζε το ΠΑΣΟΚ ακόμα και σαν ακρίδα που έτρωγε το εισόδημα των φορολογούμενων, και κεντρικό σύνθημα: «Αξίζουμε μια καλύτερη Ελλάδα».

Μετά τη δεκαετία του 80, εμφανίζεται η πολυφωνία και στις αφίσες καθώς γίνονται προσπάθειες να επηρεαστεί ο «μεσαίος χώρος».

Στην αφίσα του Συνασπισμού το 1990, κυριαρχεί η λέξη «Αριστερά» ως υπενθύμιση ιδεολογικής πολιτικής ταυτότητας, ενώ εισάγονται προβληματισμοί που συνοδεύονται με τις ανάγκες των καιρών για το περιβάλλον.

Η αφίσα στην ψηφιακή εποχή

Η αφίσα, όπως την ξέραμε μέχρι τότε, αρχίζει να σβήνει από τις εκλογές του 1996, μια περίοδο κατά την οποία η τηλεόραση κυριαρχεί στον προεκλογικό αγώνα, ενώ συνήθειες όπως οι μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις, δείχνουν να περνούν πια στο παρελθόν. Μια νέα εποχή για την προεκλογική αφίσα ξεκινά το 1999, όταν το photo shop έγινε ο νέος καλός της σύμμαχος, με ενίοτε εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Χαρακτηριστική έχει μείνει η αφίσα του Κώστα Σημίτη, με τη φωτογραφία του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ, από την οποία όμως έλειπαν ως δια μαγείας όλες οι ελιές από το πρόσωπο του προέδρου, που έλαμπε πεντακάθαρο.

Το 2000, το τέλος της ανεξέλεγκτης παραδοσιακής αφίσας, συναντάται με την αρχή της εξελιγμένης εξωτερικής ψηφιακής αφίσας.

Μετά το πέρας των εκλογών, οι πολιτικές αφίσες χάνουν τον επικοινωνιακό τους ρόλου και γίνονται έρμαιο της ιστορίας και των… οδοκαθαριστών.

Το 2000 είναι το «έτος θανάτου» της πολιτικής αφίσας εν μέρη γιατί βάση νόμου απαγορεύεται η ανάρτησή τους.

…………

Παρά την απαγόρευση, η αφίσα έχει μπει για τα καλά σε επαγγελματικά επίπεδα διεθνών προδιαγραφών, κάτι που φαίνεται καθαρά κατά την προεκλογική περίοδο των δημοτικών εκλογών του 2002, αλλά και στις βουλευτικές του 2004. Σταθερή κι αγαπημένη συνήθεια των ηγετών παραμένει το να ποζάρουν με ύφος που εμπνέει εμπιστοσύνη και το βλέμμα να ατενίζει το μέλλον.

Αρκετά προφητικό μπορεί να θεωρηθεί το σύνθημα αφίσας που έβγαλε το ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές του 2007, με μια παραδοσιακής αισθητικής αφίσα, που ως πρόβλεψη τη λες εύστοχη, ως διαφήμιση όμως δεν μπορείς να την πεις επιτυχημένη, έτσι όπως το όνομα του ΚΚΕ, ακολουθεί τη φράση «Έρχονται τα χειρότερα».

Μια νέα τάση των καιρών εμφανίστηκε στις εκλογές του 2012, όταν πάσης φύσεως ηλεκτρονικές «αφίσες» άρχισαν να κάνουν το γύρο του Ιντερνετ και των social media, σε μια προεκλογική εκστρατεία νέας μορφής με πολλαπλούς στόχους.

Πηγές: Εφημερίδα Έθνος, Ένθετο Επτά Ημέρες της Καθημερινής (Απρίλιος 2000), thetoc.gr, sansimera.gr , typografos.gr

http://rethemnosnews.gr/